Depresyonun gri bulutları
Kent bugün elli yıldır kimsenin uğramadığı bir konut kadar griydi.
Aksi üzere konuttan çıkarken farkında olmadan gri t-shirt giymişim.
Sabah aynada baktığım yüzüm de gri. İçim oldum muhtemel gri esasen.
Gerizekalı gökyüzü de şu ortalar inadına daima gri.
Kimilerine şirin gelen beni ise niçinsizce huzursuz eden sonbahar rengi.
Geçmişin rengidir gri, hatırlandıkça can yakan makus anıların art planında daima o vardır. Ruhumuz ve hafızamız da gri fon üzerine yerleştirilmiştir.
İçilen sigaranın külü, çürüyen yaprak, kurumuş ağaç kısmı, mutsuz insan yüzü, kirli gökyüzü… Gözlerimi kapattığım vakit bile karşıma çıkan renk sanıldığı üzere siyah değil, gri.
Ve vefatı en hayli hatırlatan renk. Siyah matem işaretidir lakin yaşayanlar için, ölenin gerisinden siyahlara bürünenler siyahlar ortasında yaşamaya devam ederler, yaşayan canlı bir renktir siyah. Meyyitin ise, yakılırsa dönüşeceği kül gri, gömülürse üzerinde çürüyecek kefen gri.
Ali İldar
Renkler hisleri tabir etmek, daha doğrusu hisleri yansıtmak için kullanılmıştır: kırmızının öfkeyi yahut yeşilin kıskançlığı gibi… Mavinin depresyonu yansıttığını düşünüyorsanız (İngilizce blue sözcüğünden esin alarak) yanılıyorsunuz, aslında depresyonun rengi gridir.
Gri…
Siyahla beyaz içinde bir renk, rengi olmayan bir renk…
Kurşunun rengi, küllerin rengi, bulutlarla kaplı gökyüzünün rengi…
Hıiristiyanlıkta yasın rengidir gri…
Charles Dickens’ıin dediği üzere; pişmanlığın ortak özelliği gri saçlar…
Gri, insanların favori ya da tanınan rengi olmamıştır, olamamıştır. İnsanlara olumlu ve negatif renkleri seçmeleri sorulduğu vakit sarı ve sarının tonlarının olumlu hisleri yansıttığı söylenmiş, negatif yani olumsuz renk olarak gri, grinin tonları ve siyah seçilmiştir. İnsanların yüzde birinin favori rengidir gri…
Depresyonun rengi niye gri? Bu yazıda sübjektif seçim ve bilgilerden daha fazlaca bilimsel datalarla bu mevzuyu açıklamaya çalışacağım.
Gri, depresyonun rengi zira:
Depresyonda iseniz başınızı kaldırıp gökyüzüne bakarsanız tüm dünyayı gri olarak görürsünüz. Keyifsiz ve umutsuzsanız ve hele de hiç bir şey sizi keyifli etmiyorsa baktığınız her yerdeki renkler matlaşır, dünya sonucur. Araştırmacılar depresyon ile görme içinde fizyolojik bir bağ olup olmadığını merak ederek birtakım çalışmalar yapmışlardır.
Görsel uyaranlara beynin yansıları göz tabanının yani retinadaki elektriksel aktiviteyi ölçerek değerlendirilmiştir. Elektrokardiyografinin (EKG) kalbin ritmi ile birlikte kalbin elektriksel aktivitesini ve elektroensefalografinin (EEG) beyindeki elektriksel aktiviteysini gösterdiği üzere, beğenilen retina katmanındaki elektriksel aktiviteyi göstermek için elektroretinoagrafi (ERG) denilen bir alet kullanılır. Gözün aydınlık ve karanlık ortamlarda, beyaz ve renkli ışıklarla, değişik şiddetlerde uyarılması ile retinanın değişik katlarında ortaya çıkan biyoelektrik, kornea üzerine yahut epey yakınına yerleştirilen hassas elektrotlar yardımı ile kaydedilir. Ölçümü kaydetmek için öteki elektrodlar da başın şakak ve alın kısmına koyulur. Uyarılma ile birlikte retinada işlenmiş olan imaj bilgisi, ganglion hücrelerinin aksonları olan optik sonlar aracılığı ile bebir daha iletilir. İnsanlarda ERG’deki b dalgasınının boyutunun beyinden kaynaklanan ve retinadan kaynaklanan dopaminerjik aktivitenin incelenmesinde yararlı olduğu ileri sürülmüştür. Dopamin haz, keyif ve güç ile kontaklı nörotransmiter, yani iletim kimyasalı…
Bu bilimsel açıklamadan daha sonra depresyonda dünyanın nasıl gri görüldüğü ile ilgili datalara geri dönecek olursak: Depresyonda sese karşı çok hassaslık üzere ışığa karşı da çok hassaslık olduğu görülmüştür. Ayrıyeten depresyon hastalarında görmede kontrast farklılıklarına karşı körlük olduğu da dikkat çekmiştir.
Alman araştırmacı Emanuel Bulb ve arkadaşları Albert-Ludwigs Üniversitesi Psikiyatri ve Psikoterapi Bölümü’nde yaptıkları araştırmada birebir zamandapresyonu olan şahıslara birebir vakitte sağlıklı gönüllülere dama tahtası biçiminde siyah-beyaz karelere bakmaları istenmiş ve baktıkları sırada bireylerin retinalarındaki elektrofizyolojik sinyaller kaydedilmişve depresyonu olanlarla sağlıklı denetimler içindeki farkları değerlendirilmiştir. Elektroretinografi ile yapılan bu çalışmada majör depresyonu olanlarda retinada, gösterilen kalıptaki kontrastı algılamada azalma, yani siyah beyaz içindeki farkı algılamada azalma ve dama tahtasının grinin tonları üzere algılandığı görülmüştür. Depresyonda görsel algılamada bozukluk ve bilhassa görsel kontrast hassaslığında azalma ya da kontrast ayırma performansındaki düşüklük, beyindeki dopaminerjik aktivitenin bozukluğu ile irtibatlı olduğu ileri sürülmüştür. Bilindiği üzere depresyonda haz alma, dikkat ve güçte, yani dopaminle temaslı bir epey sistem ve hareket örüntüsünde bozulma vardır.
Dünyanın renkleri içindeki kontrastın algılanamaması, renklerin küllenmesi ve matlaşması depresif hissetmeyi daha da arttırıyor olabilir mi? Beynimizin renkleri ayıramaması ve bulanıklaşması ile birlikte dış dünyadaki ışığın azalması da depresif ve keyifsiz hissetmemizi nasıl artırıyor?
Başka bir araştırma verisi ise gökyüzünün kararması ile birlikte depresyon görülme sıklığının artmasıdır. Hava durumundan ya da daha doğrusu mevsimlerden etkilenmeden kelam ediyoruz. Bulutlar ne kadar geniş ve kalınsa ışık bulutları geçemez ve gözümüz gri renkte görür gökyüzünü… Mevsim güze ve hele de kışa döndüğü vakit gökyüzü grileşmeye başlar. Gökyüzü ile birlikte içimizde kararmaya başlar.
Ruhsal hastalıklar içinde mevsimsel duygudurum bozukluğu diye isimlendirilen bir teşhis kategorisi vardır. Bu teşhis için mevsimsel duygudurum bozukluğundaki depresif tablo yılın belirli bir devri ile alakalı olmalı ve ardışık iki yıl ortasında sonbahar-kış aylarında başlayıp,an ve ilkbahar-yaz aylarında düzelmelidir. Hazan hüznü diye de isimlendirilir bu durum. Ekvatora uzaklık ile depresif belirtilerin görülmesi içinde da bağ vardır. Günlerin kısalması, gün ışığının azalması ve karanlığa maruz kalmanın artması depresif belirtilerin görülme mümkünlüğünü artırmaktadır. Buradaki biyolojik düzenek azalan gün ışığının ya da artan karanlığın iç biyolojik saati etkilemesidir. Mevsimsel depresyonun başka depresyonlardan ayıran kıymetli klinik özellikleri vardır: daima yorgun ve halsiz hissetme (bunu açıklayacak bedensel bir hastalığın olmamasına rağmen), yatma ve ahenge isteği, her zamankinden daha uzun ahenge, bilhassa hamur işi ve tatlıya karşı düşkünlük, lakin bu düşkünlük iştah artışı üzere değil tıkınırcasına yeme atakları formunda olmasıdır. Mevsimsel depresyon ya da hazan hüznünün sağaltımında parlak ışık tedavisi önerilir. Parlak ışık ğı tedavisi; gün ışığından daha kuvvetli bir ışık kaynağının (2500-10000 lüks gücünde parlak güneş ışığı) önünde en az 15-30 dakika oturup aşikâr ortalarda ışık kaynağının içine bakarak yapılır. Parlak ışığın mevsimsel depresyon tedavisinde tesirli olduğunu gösteren çalışmalarda parlak ışık loş ışıkla karşılaştırılmış ve loş ışığa maruz kalanların depresif belirtilerinin azalmadığı görülmüştür. Yani depresyonun gri bulutları parlak ışıkla grinin içine beyaz parlak rengi kattıkça dağılıyor ve depresyon düzgünleşiyor.
Gri depresyonun rengi, zira gözün en rahat algılayabildiği renk gri… Çok efor ve güç masraftan, zihninizi epeyce yormadan, uzun manalar yüklemeden…
Mehmet Eyüpoğlu’nın dediği üzere:
İnsanların gözlerinin rengiyle sonludur
gördüğü şeylerin rengi…
Kaynaklar
Kent bugün elli yıldır kimsenin uğramadığı bir konut kadar griydi.
Aksi üzere konuttan çıkarken farkında olmadan gri t-shirt giymişim.
Sabah aynada baktığım yüzüm de gri. İçim oldum muhtemel gri esasen.
Gerizekalı gökyüzü de şu ortalar inadına daima gri.
Kimilerine şirin gelen beni ise niçinsizce huzursuz eden sonbahar rengi.
Geçmişin rengidir gri, hatırlandıkça can yakan makus anıların art planında daima o vardır. Ruhumuz ve hafızamız da gri fon üzerine yerleştirilmiştir.
İçilen sigaranın külü, çürüyen yaprak, kurumuş ağaç kısmı, mutsuz insan yüzü, kirli gökyüzü… Gözlerimi kapattığım vakit bile karşıma çıkan renk sanıldığı üzere siyah değil, gri.
Ve vefatı en hayli hatırlatan renk. Siyah matem işaretidir lakin yaşayanlar için, ölenin gerisinden siyahlara bürünenler siyahlar ortasında yaşamaya devam ederler, yaşayan canlı bir renktir siyah. Meyyitin ise, yakılırsa dönüşeceği kül gri, gömülürse üzerinde çürüyecek kefen gri.
Ali İldar
Renkler hisleri tabir etmek, daha doğrusu hisleri yansıtmak için kullanılmıştır: kırmızının öfkeyi yahut yeşilin kıskançlığı gibi… Mavinin depresyonu yansıttığını düşünüyorsanız (İngilizce blue sözcüğünden esin alarak) yanılıyorsunuz, aslında depresyonun rengi gridir.
Gri…
Siyahla beyaz içinde bir renk, rengi olmayan bir renk…
Kurşunun rengi, küllerin rengi, bulutlarla kaplı gökyüzünün rengi…
Hıiristiyanlıkta yasın rengidir gri…
Charles Dickens’ıin dediği üzere; pişmanlığın ortak özelliği gri saçlar…
Gri, insanların favori ya da tanınan rengi olmamıştır, olamamıştır. İnsanlara olumlu ve negatif renkleri seçmeleri sorulduğu vakit sarı ve sarının tonlarının olumlu hisleri yansıttığı söylenmiş, negatif yani olumsuz renk olarak gri, grinin tonları ve siyah seçilmiştir. İnsanların yüzde birinin favori rengidir gri…
Depresyonun rengi niye gri? Bu yazıda sübjektif seçim ve bilgilerden daha fazlaca bilimsel datalarla bu mevzuyu açıklamaya çalışacağım.
Gri, depresyonun rengi zira:
Depresyonda iseniz başınızı kaldırıp gökyüzüne bakarsanız tüm dünyayı gri olarak görürsünüz. Keyifsiz ve umutsuzsanız ve hele de hiç bir şey sizi keyifli etmiyorsa baktığınız her yerdeki renkler matlaşır, dünya sonucur. Araştırmacılar depresyon ile görme içinde fizyolojik bir bağ olup olmadığını merak ederek birtakım çalışmalar yapmışlardır.
Görsel uyaranlara beynin yansıları göz tabanının yani retinadaki elektriksel aktiviteyi ölçerek değerlendirilmiştir. Elektrokardiyografinin (EKG) kalbin ritmi ile birlikte kalbin elektriksel aktivitesini ve elektroensefalografinin (EEG) beyindeki elektriksel aktiviteysini gösterdiği üzere, beğenilen retina katmanındaki elektriksel aktiviteyi göstermek için elektroretinoagrafi (ERG) denilen bir alet kullanılır. Gözün aydınlık ve karanlık ortamlarda, beyaz ve renkli ışıklarla, değişik şiddetlerde uyarılması ile retinanın değişik katlarında ortaya çıkan biyoelektrik, kornea üzerine yahut epey yakınına yerleştirilen hassas elektrotlar yardımı ile kaydedilir. Ölçümü kaydetmek için öteki elektrodlar da başın şakak ve alın kısmına koyulur. Uyarılma ile birlikte retinada işlenmiş olan imaj bilgisi, ganglion hücrelerinin aksonları olan optik sonlar aracılığı ile bebir daha iletilir. İnsanlarda ERG’deki b dalgasınının boyutunun beyinden kaynaklanan ve retinadan kaynaklanan dopaminerjik aktivitenin incelenmesinde yararlı olduğu ileri sürülmüştür. Dopamin haz, keyif ve güç ile kontaklı nörotransmiter, yani iletim kimyasalı…
Bu bilimsel açıklamadan daha sonra depresyonda dünyanın nasıl gri görüldüğü ile ilgili datalara geri dönecek olursak: Depresyonda sese karşı çok hassaslık üzere ışığa karşı da çok hassaslık olduğu görülmüştür. Ayrıyeten depresyon hastalarında görmede kontrast farklılıklarına karşı körlük olduğu da dikkat çekmiştir.
Alman araştırmacı Emanuel Bulb ve arkadaşları Albert-Ludwigs Üniversitesi Psikiyatri ve Psikoterapi Bölümü’nde yaptıkları araştırmada birebir zamandapresyonu olan şahıslara birebir vakitte sağlıklı gönüllülere dama tahtası biçiminde siyah-beyaz karelere bakmaları istenmiş ve baktıkları sırada bireylerin retinalarındaki elektrofizyolojik sinyaller kaydedilmişve depresyonu olanlarla sağlıklı denetimler içindeki farkları değerlendirilmiştir. Elektroretinografi ile yapılan bu çalışmada majör depresyonu olanlarda retinada, gösterilen kalıptaki kontrastı algılamada azalma, yani siyah beyaz içindeki farkı algılamada azalma ve dama tahtasının grinin tonları üzere algılandığı görülmüştür. Depresyonda görsel algılamada bozukluk ve bilhassa görsel kontrast hassaslığında azalma ya da kontrast ayırma performansındaki düşüklük, beyindeki dopaminerjik aktivitenin bozukluğu ile irtibatlı olduğu ileri sürülmüştür. Bilindiği üzere depresyonda haz alma, dikkat ve güçte, yani dopaminle temaslı bir epey sistem ve hareket örüntüsünde bozulma vardır.
Dünyanın renkleri içindeki kontrastın algılanamaması, renklerin küllenmesi ve matlaşması depresif hissetmeyi daha da arttırıyor olabilir mi? Beynimizin renkleri ayıramaması ve bulanıklaşması ile birlikte dış dünyadaki ışığın azalması da depresif ve keyifsiz hissetmemizi nasıl artırıyor?
Başka bir araştırma verisi ise gökyüzünün kararması ile birlikte depresyon görülme sıklığının artmasıdır. Hava durumundan ya da daha doğrusu mevsimlerden etkilenmeden kelam ediyoruz. Bulutlar ne kadar geniş ve kalınsa ışık bulutları geçemez ve gözümüz gri renkte görür gökyüzünü… Mevsim güze ve hele de kışa döndüğü vakit gökyüzü grileşmeye başlar. Gökyüzü ile birlikte içimizde kararmaya başlar.
Ruhsal hastalıklar içinde mevsimsel duygudurum bozukluğu diye isimlendirilen bir teşhis kategorisi vardır. Bu teşhis için mevsimsel duygudurum bozukluğundaki depresif tablo yılın belirli bir devri ile alakalı olmalı ve ardışık iki yıl ortasında sonbahar-kış aylarında başlayıp,an ve ilkbahar-yaz aylarında düzelmelidir. Hazan hüznü diye de isimlendirilir bu durum. Ekvatora uzaklık ile depresif belirtilerin görülmesi içinde da bağ vardır. Günlerin kısalması, gün ışığının azalması ve karanlığa maruz kalmanın artması depresif belirtilerin görülme mümkünlüğünü artırmaktadır. Buradaki biyolojik düzenek azalan gün ışığının ya da artan karanlığın iç biyolojik saati etkilemesidir. Mevsimsel depresyonun başka depresyonlardan ayıran kıymetli klinik özellikleri vardır: daima yorgun ve halsiz hissetme (bunu açıklayacak bedensel bir hastalığın olmamasına rağmen), yatma ve ahenge isteği, her zamankinden daha uzun ahenge, bilhassa hamur işi ve tatlıya karşı düşkünlük, lakin bu düşkünlük iştah artışı üzere değil tıkınırcasına yeme atakları formunda olmasıdır. Mevsimsel depresyon ya da hazan hüznünün sağaltımında parlak ışık tedavisi önerilir. Parlak ışık ğı tedavisi; gün ışığından daha kuvvetli bir ışık kaynağının (2500-10000 lüks gücünde parlak güneş ışığı) önünde en az 15-30 dakika oturup aşikâr ortalarda ışık kaynağının içine bakarak yapılır. Parlak ışığın mevsimsel depresyon tedavisinde tesirli olduğunu gösteren çalışmalarda parlak ışık loş ışıkla karşılaştırılmış ve loş ışığa maruz kalanların depresif belirtilerinin azalmadığı görülmüştür. Yani depresyonun gri bulutları parlak ışıkla grinin içine beyaz parlak rengi kattıkça dağılıyor ve depresyon düzgünleşiyor.
Gri depresyonun rengi, zira gözün en rahat algılayabildiği renk gri… Çok efor ve güç masraftan, zihninizi epeyce yormadan, uzun manalar yüklemeden…
Mehmet Eyüpoğlu’nın dediği üzere:
İnsanların gözlerinin rengiyle sonludur
gördüğü şeylerin rengi…
Kaynaklar
- Bulbbl E, Kern E, Ebert D, Bach M, Tebartz van Elst L. Seeing gray when feeling blue? Depression can be measured in the eye of the diseased. Biol Psychiatry. 2010 Jul 15;68(2):205-8. doi: 10.1016/j.biopsych.2010.02.009. Epub 2010 Mar 31.
- İldar A. https://www.antoloji.com/gri-66-siiri/
- Özdemir P ve ark. Psikiyatride parlak ışık tedavisi. Psikiyatride Şimdiki Yaklaşımlar. 2017; 9(2):177-185.
- Sarran C, Albers C, Sachon P, Meesters Y. Meteorological analysis of symptom veri for people with seasonal affective disorder. Psychiatry Res. 2017 Nov; 257:501-505. doi: 10.1016/j.psychres.2017.08.019. Epub 2017 Aug 18.PMID: 28843193.