Mısır piramitleri birfazlaca hususta gizem taşımasının yanı sıra, satranç oyunu için de gizem taşımaktadır. Yapılan arkeolojik çalışmalardan gelen bulgulara bakılırsa yaklaşık 4000 yıl evvel duvarlardaki kabartmalarda hükümdarların satranç gibisi bir oyun oynadığına rastlanmıştır.
Satranç hakkında birinci yazılı dokümanlar ise M.S 3-4. yüzyılda hayatış olan Hint Hükümdarı II. Chandragupta vaktine götürmektedir bizi. Oyunun ismine da “Çaturanga” denmiştir. sonrasındasında oradan İran’a, İran’dan Araplara, Endülüslülerden de İspanya üzerinden tüm Avrupa’ya taşındığı söylenmektedir.
Satrancın kökenine bakalım: İran’da satranç Pers hükümdarlarının zekasını ölçmek için kullanılmış
İran’da satranç aslında Pers hükümdarlarının zekasını ve analitik kanısını ölçmek için kullanılmış. Lakin Münihli tarihçi Renate Syed satrancın Hindistan’da keşfedildiğine eminim diyor. Ona nazaran bu bir oyundan öte savaş taktiğiymiş. örneğin köylü piyadeler önden sürülürken, zırhlı filler taarruz için hazır bulunurmuş. Okçular savaş otomobilleriyle düşmanın üstüne yürürken, süvariler de düşmanı kıstırıp savaşı kazanmayı planlıyormuş.
Hint alımların ise savaşlarının başarılı olması için teoriye gereksinimleri vardı ve satranç bunun için eksiksiz bir tahlildi. Belki kim niye uğraşsın bu kadar diyebilirsiniz. Lakin Hint kültürüne baktığımızda fotoğrafın yerini fazlaca rahat bakılırsabiliriz, savaş sahnelerinin halılara işlenmesi üzere. Savaşı halıya işleyen bir toplumun savaş kazanmak için bu biçimde bir şeyle uğraşması fazlaca da olağandışı durmuyor. Syed ayrıyeten hükümdarın yanında yer alanların en saygın ailelerden gelen vezirler olduğunu da belirtmiş.
Satrancın kökeni kakkında farklı yaklaşımlar da var:
Kesin bir data olmasa da satrancın kökeni hakkında biroldukça var iseyım var. Bunlardan bir oburu de satrancı Brahman’ın bulduğu ve Şah’a ikram ettiğidir. Şah da ona “Benden ne istersen iste,” demiş. Brahman satranç karelerinin her birine bundan evvelkinin iki katı buğday koymasını istemiş, lakin oynanmaya başlayınca Brahman’ın istediği buğday ölçüsü imkansıza yakın olmuş. Şah da Brahman’ı tebrik etmiş ve ne kadar kuvvetli olduğunu söylemiş.
Bir öteki var iseyım da satrancı Truva kuşatmasında Palamedes’in bulduğunu söylüyor. Ancak ne Yunanlardan ne de diğerinden bu mevzuya dair bir onay gelmemiş. Son olarak bahsedebileceğimiz bir ülke daha var. O da Çin. Efsaneye göre kumandan Han Xin bir savaş için bu oyunu icat etmiş. Satrancın her efsaneye ya da inanışa nazaran kökleri savaşa, savaşın teorik ve pratikliğine dayanıyor. yıllar boyunca unutulmuş ve lakin M.S 7. yüzyılda tekrar gün yüzüne çıkıp hatırlanmış. bu biçimdelar ismine da “XiangQi” denmiş yani Fil Oyunu. Bir sürü var iseyım olsa da satrancın nereden geldiği kesin olarak hiç bir vakit bilinemeyecek üzere gözüküyor…
Satranç taşları: Türk medeniyetlerinden de esintiler taşıyor
Satranç taşına benzeyen birinci taş tiplerinin Kuşhan Devleti’nin başşehri olan Dervazintepe’de (M.S.100) bulunduğu söylenilmektedir. Oradan da Hint topraklarına geçmiştir… Taşların biçim ve formuna bakılınca Türk medeniyetlerinde büyük yeri olan kimi şeyler görülmüş. bu biçimdeların Türk medeniyetini düşünürsek at, çadır, balbal, kümbet üzere şeyler akla geliyor. XI. yüzyılda da fildişinden yapılmış bir satranç grubu bulunmuş ve Selçuklu Satranç Grubu denmiş.
Geçmişten günümüze satrancın seyahati:
Geçmişte satranç oynayıp da kazanmak bir çok zormuş. örneğin vezir yalnızca tek kare ilerleyebiliyormuş ya da fil, at üzere yalnızca bir kare atlayarak gidebiliyormuş ve uzaklara gidebilen yalnızca kale imiş. Bunun üzere kısıtlamalar oyunu sıradan bir zorlaştırmış. Günümüzde ise piyonlar karşı tarafa ulaşınca seçeceğiniz öbür bir taşa dönüşebiliyor ya da piyonla iki kare atlama, rok yapma üzere atılımlar eklenmiş. Bunlarla birlikte oyunu oynamak hızlanmış. Günümüzde Milletlerarası Satranç Federasyonu (FIDE) en hayli üyesi olan federasyonlardan biri haline gelmiştir. Tahminen yıllar içerisinde öteki kurallar eklenip çıkarılır ve oyunun gidişatı değişir, kim bilir…
Romantik periyottan dijital periyoda geçiş:
1880’lerde artık yavaş yavaş günümüz satranç halini almaya başlamış. Bu vakit içindera da Romantik Devir Satrancı deniyormuş. Vaktine damga vuran isimden bahsetmek gerekirse şayet, Adolf Anderssen bir vezir ve iki kalesinden vazgeçmiş ancak bir daha de rakibini yenerek “Ölümsüz Oyun” unvanını almış. Vakit içerisinde satranca Soğuk Savaş periyoduna de rastlanmış.
Sovyetler Birliği bu oyunda yeterli olmak için sıradan bir uğraş harcayıp üstün galibiyetler alsa da karşılarına şiddetli bir rakip çıkmış. Bu rakibin insan olmaması herkesi şaşırtmış. Evet, hakikat okudunuz… Bir bilgisayar insan beyninin ötesine geçerek oyunu kazanmış. “Deep Blue” isimli bu bilgisayar sistemi 1997’de Gary Kasparov’u yenmiş ve tarihe geçmiştir. Şu anki bilgisayar sistemleri insanları yenebilecek kapasitede, ama onları da bir daha insan beyninin yaptığını düşünürsek şayet tahminen sonsuza kadar şah-mat olmaktan kurtuluruz.
Tarihte unutulmazlar ve değerli satranç ustaları:
Usta oyuncu olarak en eskilerin başında Joseph Henry Blackburne (1841-1924) geliyor. Kara Vefat lakabıyla bahsedilen Joseph, hiç beklenmedik fedakarlıklar yaparak kendine mahsus bir tarz geliştirmiş ve satranç dünyasında kendinden çokça bahsettiriyor. Bir daha sonraki altın ismimiz Anatoly Karpov (1951-). Hala hayatta olan Karpov 1975-1985 yılları içinde kendinden çokça bahsettirmiş bir isim. Blacburne kadar agresif oynamaması oyununu kimi insanların sıkıcı bulmasına sebep olmuş. Ancak ansızın hamlesi ve defansif oyun biçimiyle bir daha de tarihteki yerini almayı başarmış.
Efsaneler köşesinin mihenk taşı: Kasparov Jenerasyonu
Ardından Garry Kasparov geliyor. Az evvel de bahsetmiş olduğumiz üzere yapay zekaya karşı oyunuyla kendinden bir çok bahsettiriyor. 1985’ten 2000’e kadar dünya şampiyonluğunu elinde tutan Kasparov, artık emekli olsa da vakit zaman şov maçlarında oynuyor. Sırada Amerika’dan bir isim… Bobby Fischer (1943-2008). Sadece 3 sene boyunca dünya şampiyonluğunu elinde bulundursa da yapay zekaya nazaran en mantıklı atılımları yapan isimlerden bir tanesiydi. Ayrıyeten Amerika’nın çıkardığı tek dünya şampiyonudur. Oyun tipiyle biroldukca şahsa ilham olmayı başarmıştır. En son sırayı günümüzün en efsane bireyine ayırdık. Magnus Carlsen. Norveçli Carlsen oynadığı süratli oyunlarla kendinden bahsettirmekle kalmayıp satranç oyuncularının puanını gösteren FIDE ELO’da 2882’ye ulaşarak rekor kırmıştır.
Satranç hakkında birinci yazılı dokümanlar ise M.S 3-4. yüzyılda hayatış olan Hint Hükümdarı II. Chandragupta vaktine götürmektedir bizi. Oyunun ismine da “Çaturanga” denmiştir. sonrasındasında oradan İran’a, İran’dan Araplara, Endülüslülerden de İspanya üzerinden tüm Avrupa’ya taşındığı söylenmektedir.
Satrancın kökenine bakalım: İran’da satranç Pers hükümdarlarının zekasını ölçmek için kullanılmış
İran’da satranç aslında Pers hükümdarlarının zekasını ve analitik kanısını ölçmek için kullanılmış. Lakin Münihli tarihçi Renate Syed satrancın Hindistan’da keşfedildiğine eminim diyor. Ona nazaran bu bir oyundan öte savaş taktiğiymiş. örneğin köylü piyadeler önden sürülürken, zırhlı filler taarruz için hazır bulunurmuş. Okçular savaş otomobilleriyle düşmanın üstüne yürürken, süvariler de düşmanı kıstırıp savaşı kazanmayı planlıyormuş.
Hint alımların ise savaşlarının başarılı olması için teoriye gereksinimleri vardı ve satranç bunun için eksiksiz bir tahlildi. Belki kim niye uğraşsın bu kadar diyebilirsiniz. Lakin Hint kültürüne baktığımızda fotoğrafın yerini fazlaca rahat bakılırsabiliriz, savaş sahnelerinin halılara işlenmesi üzere. Savaşı halıya işleyen bir toplumun savaş kazanmak için bu biçimde bir şeyle uğraşması fazlaca da olağandışı durmuyor. Syed ayrıyeten hükümdarın yanında yer alanların en saygın ailelerden gelen vezirler olduğunu da belirtmiş.
Satrancın kökeni kakkında farklı yaklaşımlar da var:
Kesin bir data olmasa da satrancın kökeni hakkında biroldukça var iseyım var. Bunlardan bir oburu de satrancı Brahman’ın bulduğu ve Şah’a ikram ettiğidir. Şah da ona “Benden ne istersen iste,” demiş. Brahman satranç karelerinin her birine bundan evvelkinin iki katı buğday koymasını istemiş, lakin oynanmaya başlayınca Brahman’ın istediği buğday ölçüsü imkansıza yakın olmuş. Şah da Brahman’ı tebrik etmiş ve ne kadar kuvvetli olduğunu söylemiş.
Bir öteki var iseyım da satrancı Truva kuşatmasında Palamedes’in bulduğunu söylüyor. Ancak ne Yunanlardan ne de diğerinden bu mevzuya dair bir onay gelmemiş. Son olarak bahsedebileceğimiz bir ülke daha var. O da Çin. Efsaneye göre kumandan Han Xin bir savaş için bu oyunu icat etmiş. Satrancın her efsaneye ya da inanışa nazaran kökleri savaşa, savaşın teorik ve pratikliğine dayanıyor. yıllar boyunca unutulmuş ve lakin M.S 7. yüzyılda tekrar gün yüzüne çıkıp hatırlanmış. bu biçimdelar ismine da “XiangQi” denmiş yani Fil Oyunu. Bir sürü var iseyım olsa da satrancın nereden geldiği kesin olarak hiç bir vakit bilinemeyecek üzere gözüküyor…
Satranç taşları: Türk medeniyetlerinden de esintiler taşıyor
Satranç taşına benzeyen birinci taş tiplerinin Kuşhan Devleti’nin başşehri olan Dervazintepe’de (M.S.100) bulunduğu söylenilmektedir. Oradan da Hint topraklarına geçmiştir… Taşların biçim ve formuna bakılınca Türk medeniyetlerinde büyük yeri olan kimi şeyler görülmüş. bu biçimdeların Türk medeniyetini düşünürsek at, çadır, balbal, kümbet üzere şeyler akla geliyor. XI. yüzyılda da fildişinden yapılmış bir satranç grubu bulunmuş ve Selçuklu Satranç Grubu denmiş.
Geçmişten günümüze satrancın seyahati:
Geçmişte satranç oynayıp da kazanmak bir çok zormuş. örneğin vezir yalnızca tek kare ilerleyebiliyormuş ya da fil, at üzere yalnızca bir kare atlayarak gidebiliyormuş ve uzaklara gidebilen yalnızca kale imiş. Bunun üzere kısıtlamalar oyunu sıradan bir zorlaştırmış. Günümüzde ise piyonlar karşı tarafa ulaşınca seçeceğiniz öbür bir taşa dönüşebiliyor ya da piyonla iki kare atlama, rok yapma üzere atılımlar eklenmiş. Bunlarla birlikte oyunu oynamak hızlanmış. Günümüzde Milletlerarası Satranç Federasyonu (FIDE) en hayli üyesi olan federasyonlardan biri haline gelmiştir. Tahminen yıllar içerisinde öteki kurallar eklenip çıkarılır ve oyunun gidişatı değişir, kim bilir…
Romantik periyottan dijital periyoda geçiş:
1880’lerde artık yavaş yavaş günümüz satranç halini almaya başlamış. Bu vakit içindera da Romantik Devir Satrancı deniyormuş. Vaktine damga vuran isimden bahsetmek gerekirse şayet, Adolf Anderssen bir vezir ve iki kalesinden vazgeçmiş ancak bir daha de rakibini yenerek “Ölümsüz Oyun” unvanını almış. Vakit içerisinde satranca Soğuk Savaş periyoduna de rastlanmış.
Sovyetler Birliği bu oyunda yeterli olmak için sıradan bir uğraş harcayıp üstün galibiyetler alsa da karşılarına şiddetli bir rakip çıkmış. Bu rakibin insan olmaması herkesi şaşırtmış. Evet, hakikat okudunuz… Bir bilgisayar insan beyninin ötesine geçerek oyunu kazanmış. “Deep Blue” isimli bu bilgisayar sistemi 1997’de Gary Kasparov’u yenmiş ve tarihe geçmiştir. Şu anki bilgisayar sistemleri insanları yenebilecek kapasitede, ama onları da bir daha insan beyninin yaptığını düşünürsek şayet tahminen sonsuza kadar şah-mat olmaktan kurtuluruz.
Tarihte unutulmazlar ve değerli satranç ustaları:
Usta oyuncu olarak en eskilerin başında Joseph Henry Blackburne (1841-1924) geliyor. Kara Vefat lakabıyla bahsedilen Joseph, hiç beklenmedik fedakarlıklar yaparak kendine mahsus bir tarz geliştirmiş ve satranç dünyasında kendinden çokça bahsettiriyor. Bir daha sonraki altın ismimiz Anatoly Karpov (1951-). Hala hayatta olan Karpov 1975-1985 yılları içinde kendinden çokça bahsettirmiş bir isim. Blacburne kadar agresif oynamaması oyununu kimi insanların sıkıcı bulmasına sebep olmuş. Ancak ansızın hamlesi ve defansif oyun biçimiyle bir daha de tarihteki yerini almayı başarmış.
Efsaneler köşesinin mihenk taşı: Kasparov Jenerasyonu
Ardından Garry Kasparov geliyor. Az evvel de bahsetmiş olduğumiz üzere yapay zekaya karşı oyunuyla kendinden bir çok bahsettiriyor. 1985’ten 2000’e kadar dünya şampiyonluğunu elinde tutan Kasparov, artık emekli olsa da vakit zaman şov maçlarında oynuyor. Sırada Amerika’dan bir isim… Bobby Fischer (1943-2008). Sadece 3 sene boyunca dünya şampiyonluğunu elinde bulundursa da yapay zekaya nazaran en mantıklı atılımları yapan isimlerden bir tanesiydi. Ayrıyeten Amerika’nın çıkardığı tek dünya şampiyonudur. Oyun tipiyle biroldukca şahsa ilham olmayı başarmıştır. En son sırayı günümüzün en efsane bireyine ayırdık. Magnus Carlsen. Norveçli Carlsen oynadığı süratli oyunlarla kendinden bahsettirmekle kalmayıp satranç oyuncularının puanını gösteren FIDE ELO’da 2882’ye ulaşarak rekor kırmıştır.