İsviçreli psikiyatrist Elisabeth Kübler-Ross’un 1969’da yayımlanan ‘’Ölüm ve Ölmek Üzerine’’ isimli kitabında ortaya attığı bu teoriye nazaran yas süreci kimi evrelerden oluşur. Bunlar: inkar, öfke, pazarlık, depresyon ve kabul evreleridir. Yazının devamında bu evrelerde neler yaşandığını inceleyebilirsiniz.
1. Evre İnkar: Beklenmedik bir kayıpla (ölüm, hastalık vb.) karşı karşıya kalındığında kişi bir nevi şoka girer ve bu basamak kişinin ortasında bulunduğu durumu inkar etmesi üzerine konseyidir. Bu evredeki kişi kendine ”bu benim başıma gelemez’’, ‘’hayır ben bu biçimde bir şey yaşamadım’’, ‘’gerçekten ölmüş olamaz’’ üzere cümleler söyleyerek durumu inkar etme eğilimindedir. Kişi ortasında bulunduğu durumu ve yaşadığı acıyı kabul etmekten kaçınır ve olanları yok saymak ister : ‘’her şey yolunda’’…
2. Evre Öfke: İnkar kademesinden daha sonra kişi bu kademeye geçer. Artık yaşadığı tecrübesi görür ve yaşadığı kaybın hayal kırıklığı ile birlikte büyük bir öfke duyar. Kendine ‘’Bu niye benim başıma geldi?’’, ‘’Niye ben?’’ üzere sorular sorar. Bu evrede kişinin duyduğu öfke doğal ve aslında sağlıklı bir histir. Yas sürecinin bir kesimidir ve kişinin başa çıkmasında yardımcı olabilir.
3. Evre Pazarlık: Bu evrede kişi yaşadığı öfkeden daha sonra sakinleşir ve kendisiyle, etrafındakilerle, kainatla, yaratıcı ile pazarlık yapmaya başlar. ‘’Şunu yapsaydım bu biçimde olmazdı’’, ‘’keşke bu biçimde olsaydı’’, ‘’yeter ki o ölmesin ona daha ihtimamlı davranacağım’’ üzere sözlerle kişi kendini yatıştırmaya ve vaatlerde bulunmaya başlar.
4. Evre Depresyon: Bu evreye geçtiğinde kişi kaybettiği kişinin/durumun geri gelmesi/düzelmesi konusunda yapabileceği bir şey olmadığının farkına varır. Gerçekle büsbütün yüzleşmiştir ve kaybın verdiği çaresizliği ve mutsuzluğu yaşamaya başlar. Kişi kendini hiç bir şey yapamayacak kadar yorgun, isteksiz hissedebilir. İş ve özel ömründe aksaklıklar olabilir, içine kapabilir. Uyku-iştah problemleri baş gösterebilir. Bu evrede yaşanan depresyonun yoğunluğu bireyden şahsa değişebilir.
5. Evre Kabullenme: Bu son evreye gelindiğinde kişi artık yaşadığı kaybı/durumu sindirmeye başlar. Bu evrede vakit zaman kaybedilen kişi ile ilgili anıları yad edebilir, o şahsa duyduğu hasreti lisana getirebilir. Lakin artık eski ömür biçimine yine dönmesi gerektiğini fark eder. Geleceğe yönelik planlar yapabilir, etrafındakilerle tekrar bağlantıya geçmeye başlayabilir. Kişi daha dışa dönük ve fonksiyonel bir hale gelebilir. Bu evreyle de bir arada yas sürecinin artık sonuna gelinir.
1. Evre İnkar: Beklenmedik bir kayıpla (ölüm, hastalık vb.) karşı karşıya kalındığında kişi bir nevi şoka girer ve bu basamak kişinin ortasında bulunduğu durumu inkar etmesi üzerine konseyidir. Bu evredeki kişi kendine ”bu benim başıma gelemez’’, ‘’hayır ben bu biçimde bir şey yaşamadım’’, ‘’gerçekten ölmüş olamaz’’ üzere cümleler söyleyerek durumu inkar etme eğilimindedir. Kişi ortasında bulunduğu durumu ve yaşadığı acıyı kabul etmekten kaçınır ve olanları yok saymak ister : ‘’her şey yolunda’’…
2. Evre Öfke: İnkar kademesinden daha sonra kişi bu kademeye geçer. Artık yaşadığı tecrübesi görür ve yaşadığı kaybın hayal kırıklığı ile birlikte büyük bir öfke duyar. Kendine ‘’Bu niye benim başıma geldi?’’, ‘’Niye ben?’’ üzere sorular sorar. Bu evrede kişinin duyduğu öfke doğal ve aslında sağlıklı bir histir. Yas sürecinin bir kesimidir ve kişinin başa çıkmasında yardımcı olabilir.
3. Evre Pazarlık: Bu evrede kişi yaşadığı öfkeden daha sonra sakinleşir ve kendisiyle, etrafındakilerle, kainatla, yaratıcı ile pazarlık yapmaya başlar. ‘’Şunu yapsaydım bu biçimde olmazdı’’, ‘’keşke bu biçimde olsaydı’’, ‘’yeter ki o ölmesin ona daha ihtimamlı davranacağım’’ üzere sözlerle kişi kendini yatıştırmaya ve vaatlerde bulunmaya başlar.
4. Evre Depresyon: Bu evreye geçtiğinde kişi kaybettiği kişinin/durumun geri gelmesi/düzelmesi konusunda yapabileceği bir şey olmadığının farkına varır. Gerçekle büsbütün yüzleşmiştir ve kaybın verdiği çaresizliği ve mutsuzluğu yaşamaya başlar. Kişi kendini hiç bir şey yapamayacak kadar yorgun, isteksiz hissedebilir. İş ve özel ömründe aksaklıklar olabilir, içine kapabilir. Uyku-iştah problemleri baş gösterebilir. Bu evrede yaşanan depresyonun yoğunluğu bireyden şahsa değişebilir.
5. Evre Kabullenme: Bu son evreye gelindiğinde kişi artık yaşadığı kaybı/durumu sindirmeye başlar. Bu evrede vakit zaman kaybedilen kişi ile ilgili anıları yad edebilir, o şahsa duyduğu hasreti lisana getirebilir. Lakin artık eski ömür biçimine yine dönmesi gerektiğini fark eder. Geleceğe yönelik planlar yapabilir, etrafındakilerle tekrar bağlantıya geçmeye başlayabilir. Kişi daha dışa dönük ve fonksiyonel bir hale gelebilir. Bu evreyle de bir arada yas sürecinin artık sonuna gelinir.